Cuộc thi Sáng tạo thanh thiếu niên, nhi đồng toàn quốc do Bộ Khoa học và Công nghệ, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh đồng tổ chức. Đây là dịp để giới trẻ thể hiện khả năng sáng tạo, từ đó bồi dưỡng đào tạo các em trở thành những nhà khoa học, nhà sáng chế trong tương lai, góp phần phục vụ sự nghiệp Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa đất nước.

Đối với Bến Tre năm 2022 là năm thứ 8 tỉnh ta tổ chức Cuộc Sáng tạo thanh thiếu niên, nhi đồng, nhưng đối với toàn quốc là năm thứ 18. Nếu so với toàn quốc, tỉnh ta tổ chức sau 10 năm nên chưa có nhiều kinh nghiệm thực tiễn trong tổ chức phát động Cuộc thi đó là lẽ tất yếu của địa phương đi sau. Nhưng qua mỗi năm tổ chức, đã chỉ ra cho chúng ta phải thay đổi cách nghĩ, cách làm để Cuộc thi năm sau phải đạt kết quả cao hơn năm trước, đó chính là mục tiêu phấn đấu của Ban Tổ chức cuộc thi các cấp trong tỉnh. Để cuộc thi đạt kết quả như mong muốn, chúng ta phải giải quyết song song hai vấn đề đó là: Số lượng sản phẩm dự thi và chất lượng sản phẩm dự thi. Trước hết tôi xin đề cập đến số lượng sản phẩm dự thi. Có thể nói, qua 8 năm tổ chức Cuộc thi, số lượng sản phẩm dự thi đã tiến xa một bước khá vững chắc.

Điểm nổi bật là sản phẩm dự thi năm sau cao hơn năm trước; năm 2015, năm đầu tiên tỉnh ta tổ chức phát động cuộc thi có 158 sản phẩm dự thi;

Năm 2016 có 230 sản phẩm, so với năm 2015 tăng 45,56%;
Năm 2017 có 854 sản phẩm, so với năm 2016 tăng 271,30% (854/230);
Năm 2018 có 1.214 sản phẩm, so với năm 2017 tăng 42,15% (1.214/854);
Năm 2019 có 3.054 sản phẩm, so với năm 2018 tăng 151,56% (3.054/ 1.214) và so với năm 2015 tăng 18,32 lần (3.054/158);
Năm 2020 có 2494 sản phẩm, so với năm 2019 giảm 18,33% (2.494/3.054);
Năm 2021 có 2.456 sản phẩm, so với năm 2020 giảm 2,04% (2.456/2.494);
Năm 2022 có 3.665 sản phẩm, so với năm 2021 tăng 20,82% (3.102/ 2.456).
Qua 8 năm tổ chức Cuộc thi (2015-2022) có 14.125 sản phẩm dự thi.

Chất lượng sản phẩm cũng từng bước được nâng lên góp phần bồi dưỡng, khơi dậy tiềm năng và phát huy tư duy, năng lực sáng tạo trong thanh thiếu niên, nhi đồng, giúp các em tìm kiếm những ý tưởng mới, trau dồi kiến thức, rèn luyện kỹ năng sáng tạo, gắn kết những kiến thức được học tập trong nhà trường với những vấn đề thực tiễn đặt ra trong dạy và học, trong đời sống xã hội.

Sản phẩm tham dự Cuộc thi Sáng tạo TTNNĐ năm 2022

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được như nêu trên, quá trình tổ chức phát động Cuộc thi cũng còn bộc lộ những hạn chế: Còn một số trường chưa quan tâm tổ chức triển khai phát động tốt Cuộc thi, nên ít, hoặc có trường không có sản phẩm tham gia dự thi. Vì nếu tính đến đầu năm học 2021- 2022 ở Bến Tre, đối với  các cấp học như sau:

Cấp tiểu học có 180 trường, 3.217 lớp, 100.126 học sinh.
Cấp Trung học Cơ sở có 126 trường, 1.919 lớp 66.426 học sinh.
Cấp Trung học Phổ thông có 35 trường, 764 lớp, 31.700 học sinh.
Trung tâm GDNN-GDTX có 132 lớp 5.083 học sinh.
Nếu tính 3 cấp học Bến Tre có 353 trường, 6.032 lớp, 203.335 học sinh.

Năm 2022, là năm có số lượng dự thi cao nhất trong 08 năm tổ chức Cuộc thi là 3.665 sản phẩm, nếu so với tổng số học sinh hiện có của tỉnh, thì sản phẩm dự thi cũng chỉ chiếm 1,80% số học sinh có sản phẩm dự thi (3.665/203.335 học sinh); nếu so với tổng số lớp học 3 cấp hiện có của tỉnh, thì chỉ chiếm 60,76% số lớp có sản phẩm dự thi (3.665/6.032 lớp).

Từ đó cho thấy: Nếu mỗi lớp có 1 sản phẩm dự thi, mỗi năm Bến Tre có 56.032 sản phẩm dự thi. Số lượng và chất lượng các sản phẩm dự thi đối với từng cấp học cũng chưa tương xứng với tiềm năng hiện có: Đối với học sinh Tiểu học, tuy sản phẩm dự thi chiếm tỷ lệ khá cao trong tổng sản phẩm dự thi, nhưng ít đạt giải cao:

Năm 2015 chiếm 44,9% tổng sản phẩm dự thi, đạt 5 giải chiếm 26,3% tổng sản phẩm đạt giải;
Năm 2016 chiếm 51,91% tổng sản phẩm dự thi, đạt 12 giải chiếm 35,29% tổng sản phẩm đạt giải;
Năm 2017 chiếm 51,52% tổng sản phẩm dự thi, đạt 13 giải chiếm 33,33 % tổng sản phẩm đạt giải;
Năm 2018 chiếm 57,41% tổng sản phẩm dự thi, đạt 16 giải chiếm 42, 10% tổng sản phẩm đạt giải;
Năm 2020 chiếm 36,97% tổng sản phẩm dự thi, đạt 11 giải chiếm 28,94% tổng sản phảm đạt giải;
Năm 2021 chiếm 35,97% tổng sản phẩm dự thi, đạt 16 giải chiếm 36,36% tổng sản phảm đạt giải;
Năm 2022 chiếm tổng sản phẩm dự thi, đạt 13 giải chiếm 33,33% tổng sản phảm đạt giải;

Nhìn chung các sản phẩm dự thi của học sinh tiểu học chưa có nhiều ý tưởng mới, còn theo lối tư duy cũ; sao chép trên mạng, các sản phẩm của tác giả tham gia dự thi các năm trước, nhiều sản phẩm có sự trợ giúp của thầy, cô, phụ huynh, nhưng chủ yếu cũng chỉ tham gia trên lĩnh vực: Dụng cụ sinh hoạt gia đình và đồ chơi trẻ em.

Trung học cơ sở, số sản phẩm dự thi hàng năm chiếm tỷ lệ khá cao, sản phẩm đạt giải nhiều hơn.

Năm 2015 chiếm 42,4 % tổng sản phẩm dự thi, đạt 08 giải chiếm 42,1% tổng sản phẩm đạt giải;
Năm 2016 chiếm 38, 26% tổng sản phẩm dự thi, đạt 11 giải chiếm 32,35% tổng sản phẩm đạt giải;
Năm 2017 chiếm 43, 32% tổng sản phẩm dự thi , đạt 14 giải chiếm 35,89%  tổng sản phẩm đạt giải;
Năm 2018 chiếm 37,31% tổng sản phẩm dự thi, đạt 15 giải chiếm 39,47% tổng sản phẩm đạt giải, nhưng sản phẩm đạt giải chỉ ở thứ hạng trung bình;
Năm 2020 chiếm 29, 70% tổng sản phẩm dự thi, đạt 21 giải chiếm 55,26% tổng sản phẩm đạt giải;
Năm 2021 chiếm 52,43% tổng sản phẩm dự thi, đạt 19 giải chiếm 43,18% tổng sản phẩm đạt giải;
Năm 2022 chiếm 52,43% tổng sản phẩm dự thi, đạt 16 giải chiếm 41,02% tổng sản phẩm đạt giải;

Trung học phổ thông, số sản phẩm dự thi hàng năm ít, nhưng số sản phẩm đạt giải nhiều và luôn ở tốp đầu.

Năm 2015 chiếm 12,65% tổng sản phẩm dự thi, đạt 10 giải chiếm 31,5% tổng sản phẩm đạt giải;
Năm 2016 chiếm 7,82% tổng sản phẩm dự thi, đạt 9 giải chiếm 26,47% tổng sản phẩm đạt giải;
Năm 2017 chiếm 5,38% tổng sản phẩm dự thi, đạt 11 giải chiếm 28,20% tổng sản phẩm đạt giải;
Năm 2018 chiếm 5,27% tổng sản phẩm dự thi, đạt 6 giải chiếm 15,78% tổng sản phẩm đạt giải.
Năm 2020 chiếm 13,33% tổng sản phẩm dự thi, đạt 6 giải chiếm 15,78% tổng sản phẩm đạt giải.
Năm 2021 chiếm 10,63% tổng sản phẩm dự thi, đạt 6 giải chiếm 20,45% tổng sản phẩm đạt giải.
Năm 2022 chiếm 10,63% tổng sản phẩm dự thi, đạt 10 giải chiếm 25,64% tổng sản phẩm đạt giải.

Trong 8 năm tổ chức phát động Cuộc thi, Ban Tổ chức Cuộc thi cấp tỉnh đã trao 6 giải nhất; trong đó, các tác giả là học sinh Trung học phổ thông đạt 5/6 giải chiếm 83,33% tổng số giải nhất.

Phỏng vấn học sinh có đề tài dự thi

Từ thực tế nêu trên cho thấy, các sản phẩm dự thi của học sinh THPT luôn có chất lượng tốt, hầu hết các sản phẩm dự thi dều được ứng dụng các môn học như: Tin học, Toán, Lý, Hóa, Sinh phục vụ tốt cho công tác dạy và học trong nhà trường; một số sản phẩm được ứng dụng trong sản xuất, đời sống. Tuy nhiên, học sinh THPT tham gia Cuộc thi chưa nhiều. Hiện nay, Cấp THPT ở Bến Tre có 35 trường, 764 lớp, 31.700 học sinh. Mỗi năm ta chỉ cần vận động 5% học sinh cấp nầy tham gia Cuộc thi, sẻ có thêm ít nhất là 1.500 sản phẩm dự thi và chất lượng cuộc thi chắc chắn sẻ được nâng lên. Vậy, vì sao những năm qua học sinh THPT tham gia Cuộc thi nầy ở Bến Tre  chưa nhiều, đứng trên gốc độ Ban Tổ chức Cuộc thi cấp tỉnh chúng tôi thấy:

Việc tổ chức phát động Cuộc thi những năm qua ở các cấp chưa tốt, nhất là đối với cấp trường; cơ chế, chính sách, kinh phí và các điều kiện cơ sở vật chất khác chưa kích thích được phong trào thi đua lao động sáng tạo trong tuổi trẻ nói chung, nhất là trong học sinh; các trường thiếu giáo viên hướng dẫn, định hướng hoạt động sáng tạo cho các em. Mặt khác, các em còn bị chi phối việc học tập để thi Tốt nghiệp, thi Đại học và các Hội thi nghiên cứu khoa học, Khoa học Kỹ thuật dành cho học sinh trung học do ngành Giáo dục phát động.

Về lĩnh vực dự thi. Hiện nay Cuộc thi Sáng tạo Sáng tạo thanh thiếu niên, nhi đồng có 5 lĩnh vực gồm: Đồ dùng dành cho học tập; Phần mềm tin học; Sản phẩm thân thiện với môi trường; Các dụng cụ sinh hoạt gia đình và đồ chơi trẻ em; Các giải pháp kỹ thuật nhằm ứng phó với biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế. Ở Bến Tre trong 5 lĩnh vực nêu trên, thì phần mềm tin học là lĩnh vực có số lượng sản phẩm dự thi ít nhất nhưng sản phẩm đạt giải cao chiếm tỷ lệ khá cao so với sản phẩm dự thi của 4 lĩnh vực còn lại (3/6 giải nhất). Từ phân tích nêu trên cho thấy, nếu tăng sản phẩm phần mềm tin học dự thi, chắc chắn sẽ góp phần nâng chất lượng Cuộc thi.

Tuy nhiên đối với Bến Tre, vì sao những năm qua số sản phẩm phần mềm tin học dự thi còn khá khiêm tốn có nhiều nguyên nhân, nhưng nguyên nhân chủ yếu là do nguồn nhân lực trên lĩnh vực tin học ở Bến Tre nói chung, kể cả trong nhà trường còn thiếu và yếu; chưa có những chuyên gia giỏi trên lĩnh vực nầy.

Một vấn đề mà qua những năm đầu tổ chức cuộc thi chúng tôi thấy, cần phải có Ban Tổ chức Cuộc thi cấp huyện và cơ sở gắn với tập huấn viết báo cáo thuyết minh sản phẩm cho các tác giả:

Do Bến Tre phát động Cuộc thi sau các tỉnh, thành trong toàn quốc đến 10 năm, nên Bến Tre chưa có những kinh nghiệm thực tiển, nhất là hai năm đầu (2015, 2016) chưa hình thành được Ban Tổ chức Cuộc thi cấp huyện, nên việc tổ chức phát động, hướng dẫn Cuộc thi… không có cơ quan nào đứng ra chủ trì nên gặp không ít khó khăn. Từ thực tế đó, năm 2017 thường trực Ban Tổ chức Cuộc thi cấp tỉnh (Liên hiệp Hội), đã đề xuất được sự chấp thuận của UBND tỉnh cho thành lập Ban Tổ chức Cuộc thi cấp huyện, thành phố, hỗ trợ kinh phí hoạt động, kinh phí cho các em làm sản phẩm trao giải thưởng cấp huyện. Tổ chức các lớp tập huấn viết báo cáo thuyết minh các sản phẩm dự thi cho giáo viên hướng dẩn ở 100% trường học các cấp trong tỉnh… đã kịp thời thảo gở những khó khăn, vướng mắc ở cấp huyện và cơ sở. Nhưng từ năm 2021 đến nay, không còn Ban Tổ chức cấp huyện, không còn kinh phí hỡ trợ cho các em làm sản phẩm cộng với dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp, đã phát sinh nhiều khó khăn mới ở cơ sở phải tháo gỡ.

Như chúng ta đã biết, trong hồ sơ dự thi Bản thuyết minh sản phẩm dự thi đóng vai trò rất quan trọng; yêu cầu của bản thuyết minh là: để người đọc biết vì sao tác giả nẩy sinh ra ý tưởng đó; từ ý tưởng để làm ra sản phẩm là một quá trình lao động bằng trí tuệ, trước hết là phải vẻ được bản thiết kế, lắp ráp, quy trình kỹ thuật, nguyên tắc vận hành… Nếu không mô tả đầy đủ những vấn đề nêu trên trong bản thuyết minh, thì sản phẩm đó khó có thể đạt giải. Mặt hạn chế trong hồ sơ dự thi vừa qua ở Bến Tre là, phần nhiều các tác giả dự thi viết bản thuyết minh mô tả sản phẩm chưa đạt yêu cầu như Ban Tổ chức Cuộc thi hướng dẫn như đã nêu trên. Chính kịp thời tháo gỡ những khó khăn vướn mắc như nêu trên, đã tạo điều kiện thuận lợi hơn cho huyện và thành phố trong chỉ đạo tổ chức phát động Cuộc thi ở cấp huyện và cơ sở kích thích phong trào thi đua lao động Sáng tạo trong thanh thiếu niên, nhi đồng nói chung, nhất là trong nhà trường có sự khởi sắc hơn, sản phẩm dự thi tăng cả về số lượng và chất lượng, đã xuất hiện nhiều trường có phong trào tham gia Cuộc thi tốt như:

Trường Tiểu học Thành An, Tiểu học 1 Khánh Thạnh Tân, Trường THPT Lê Anh Xuân, THPT Ngô Văn Cấn (huyện Mỏ Cày Bắc); Trường Tiểu học 1 Thị trấn Mỏ Cày, Trường THPT Chê Ghê-va-ra, Quảng Trọng Hoàn (huyện Mỏ Cày Nam); Trường THCS Vĩnh Thành, Vĩnh Hòa (huyện Chợ Lách); Trường THCS Phú Nhuận, THCS Hoàng Lam, Trường THPT Chuyên Bến Tre, THPT Nguyễn Đình Chiểu (Tp. Bến Tre); Trường TH Tân Thanh, Trường THCS Hoàng Lam, THCS Bình Thành (huyện Giồng Trôm); Trường TH Thới Lai, Trần Hoàn Vũ (huyện Bình Đại)…

Phỏng vấn các tác giả có đề tài đạt giải cao tại Hội nghị Tổng kết Cuộc thi năm 2022

Một vấn đề đặt ra hiện nay là, việc ứng dụng được các sản phẩm dự thi vào thực tiễn cuộc sống như thế nào. Vì hầu hết các sản phẩm của các em qua bốn năm tham dự Cuộc thi ở Bến Tre được cất giữ trong kho, hoặc cho các tác giả nhận lại mà chưa được hoàn thiện để ứng dụng vào thực tiễn. Theo chúng tôi, có mấy nguyên nhân chủ yếu như:

Những sản phẩm tham gia dự thi của các em hầu hết chưa được hoàn thiện về quy trình kỹ thuật, cá biệt có sản phẩm mới hình thành mô hình của ý tưởng, nhưng Bến Tre nói chung và các trường nói riêng không có đội ngủ chuyên gia giỏi về chuyên môn kỹ thuật hướng dẫn. Mặt khác, để hoàn thiện các sản phẩm phải có nguồn kinh phí từ ngân sách nhà nước, hoặc hình thành các quỹ hỗ trợ sáng tạo, doanh nghiệp đỡ đầu… nhưng Bến Tre không có các nguồn đó.

Mặt khác, cũng phải nhìn nhận sau cuộc thi hàng năm Ban Tổ chức cấp tỉnh đều có gởi sản phẩm dự thi về TW, nhưng sản phẩm đạt giải còn khiêm tốn.

Qua tổ chức các Hội thi, Cuộc thi, giải thưởng, nhất là Cuộc thi Sáng tạo thanh thiếu niên, nhi đồng; Bến Tre phát hiện nhiều em có ý tưởng sáng tạo rất đa dạng và phong phú, có một số sản phẩm các em làm ra đã được thương mại hóa, đây là vốn quý của tỉnh, nếu Bến Tre có chính sách và giải pháp bồi dưỡng phát huy những tài năng trẻ sẽ là lực lượng quan trọng để xây chiến lược nguồn nhân lực chất lượng cao cho tỉnh trong thời gian tới.

 Nguyễn Huy Phục